Madaraka ya Rais ni mamlaka na nguvu zilizotolewa kwa Rais wa nchi kwa mujibu wa katiba na sheria za nchi husika. Madaraka ya Rais yanajumuisha wajibu wa kusimamia serikali, kutekeleza sera za nchi, na kuongoza shughuli za kiutawala na kisiasa.
Kwa ujumla, madaraka ya Rais yanajumuisha mambo yafuatayo: 1. Uteuzi wa viongozi: Rais anayo mamlaka ya kuteua na kusimamia viongozi wa serikali na taasisi mbalimbali. Hii inaweza kujumuisha uteuzi wa Mawaziri, wasaidizi wa Rais, majaji, maafisa wa serikali, na wengine.
2. Utekelezaji wa sheria na sera: Rais ana jukumu la kusimamia utekelezaji wa sheria na sera za nchi. Hii inaweza kujumuisha kusaini sheria, kuongoza na kusimamia shughuli za serikali, na kuhakikisha utekelezaji sahihi wa sera za umma.
3. Uongozi wa kisiasa: Rais ni kiongozi wa kitaifa na kisiasa wa nchi. Anawakilisha nchi ndani na nje, na ana jukumu la kuweka mwelekeo na maono kwa taifa. Rais anaweza kushiriki katika mikutano ya kimataifa na kuwa msemaji mkuu wa sera na masuala ya kitaifa.
4. Amri Jeshi Mkuu: Katika nchi nyingi, Rais ni Amiri Jeshi Mkuu wa majeshi ya nchi. Ana jukumu la kusimamia ulinzi na usalama wa nchi na kuwaongoza vikosi vya jeshi.
5. Utawala bora: Rais ana jukumu la kuhakikisha utawala bora na kutekeleza haki za binadamu. Hii inaweza kujumuisha kuheshimu demokrasia, kusimamia utawala wa sheria, na kuhakikisha uwajibikaji na uwazi katika utendaji wa serikali. Ni muhimu kutambua kuwa madaraka ya Rais yanaweza kutofautiana kutoka nchi moja hadi nyingine, kulingana na katiba na mfumo wa serikali uliopo. Madaraka hayo yanapaswa kutumiwa kwa faida ya umma na kwa kuzingatia misingi ya demokrasia, utawala bora, na haki za binadamu.
[17:42, 23/05/2023] K:
Madaraka ya Rais katika Katiba ya Tanzania yamefafanuliwa katika sehemu mbalimbali za Katiba. Hapa kuna maelezo ya jumla kuhusu madaraka ya Rais yanayotajwa katika Katiba ya Tanzania: 1. Mkuu wa Nchi: Rais wa Tanzania ni Mkuu wa Nchi na ndiye anayewakilisha Tanzania ndani na nje ya nchi.
2. Mkuu wa Serikali: Rais wa Tanzania pia ni Mkuu wa Serikali na ana mamlaka ya kuteua na kusimamia viongozi wa serikali, ikiwa ni pamoja na Waziri Mkuu na Baraza la Mawaziri.
3. Amri Jeshi Mkuu: Rais wa Tanzania ni Amiri Jeshi Mkuu wa Jeshi la Ulinzi la Wananchi wa Tanzania (JWTZ) na ana mamlaka juu ya ulinzi na usalama wa nchi.
4. Serikali ya Utekelezaji: Rais ana mamlaka ya kusimamia utekelezaji wa sera na mipango ya serikali, na anawajibika kuhakikisha kuwa serikali inafanya kazi kwa ufanisi na kulingana na matakwa ya Katiba.
5. Uteuzi na Kuondoa Madarakani: Rais wa Tanzania ana mamlaka ya kuteua na kuwafuta kazi watumishi wa umma, ikiwa ni pamoja na viongozi wa ngazi za juu na wa mahakama.
6. Utawala wa Sheria: Rais ana jukumu la kulinda, kuheshimu, na kutekeleza Katiba ya Tanzania. Rais pia ana mamlaka ya kuwasilisha au kusaini sheria, na kutekeleza mamlaka ya kuwajibika katika mfumo wa haki na mahakama. Ni muhimu kutambua kuwa madaraka ya Rais yanapaswa kutumika kwa kuzingatia misingi ya demokrasia, utawala bora, na haki za binadamu, kama ilivyoainishwa katika Katiba ya Tanzania. Madaraka ya Rais yanapaswa kutumiwa kwa manufaa ya umma na kuheshimu mfumo wa usawa wa madaraka uliopo katika taasisi zingine za serikali.
73.-(1) Katika utekelezaji wa madaraka ya Rais kwa mujibu wa Sura hii na kwa kuzingatia masharti ya ibara ndogo ya (3), Rais ana mamlaka ya kuanzisha au kufuta nafasi za madaraka katika utumishi wa Serikali ya Jamhuri ya Muungano.
(2) Rais atakuwa na madaraka ya kuteua watu wa kushika nafasi za madaraka ya viongozi wanaowajibika kuweka sera za idara na taasisi za Serikali, na watendaji wakuu wanaowajibika kusimamia utekelezaji wa sera za idara na taasisi hizo katika utumishi wa Serikali ya Jamhuri ya Muungano
Kifungu hiki cha 73, hususani cha pili hapo juu, ndicho kwa mtazamo wangu kinachonipa shida kwani kinampa Rais madaraka makubwa sana ya kuteua watendaji wakuu karibu wote serikalini na kwenye Taasisi za Uma. Kifungu hiki, pia kinaonekana ni miongoni mwa vifungu vilivyopendekezwa na Tume ya Jaji Warioba kufutwa kama sijakosea. Mbali ha hivyo ni miongoni mwa vifungu vinavyopigiwa kelele na wanaharakati, vyama vya upinzani na wachambuzi wa masuala ya kisiasa; kuwa ndicho chanzo mojawapo cha kuyumba kwa utawala bora katika nchi yetu.
Kwa mtazamo wangu, hatari ya kuendelea kuwa na kifungu hiki katika Katiba yetu chini ya mfumo wa demokrasia wa siasa za vyama vingi nchini; ni ule ukweli kuwa kinatoa fursa kwa chama cha siasa kilichopo madarakani kujipendelea na kujiimarisha kwa lengo la kuhakikisha kuwa kinabakia madarakani. Endapo ikitokea kikashindwa uchaguzi, chama kilichoshinda, dhahiri nacho kitatumia pia fursa hiyo hiyo; kuteua watendaji wakuu wengine wapya kabisa kushika nafasi serikalini na kwenye taasisi zake.
Hii maana yake nini, ni kwamba wimbi kubwa la wananchi hasa wanasiasa, kukihama chama kilichoanguka kwenye uchaguzi na kujiunga na chama kilichoshinda. Kwani wanasiasa hawazaliwi wapya ghafla. Bali ni hao hao watakaocheza mchezo wa kuhama hama.
Tumeshuhudia hayo yakitokea Zambia, Malawi na Kenya na kupelekea vyama vikubwa vilivyouondoa utawala wa kikoloni vya UNIP (Zambia), MCP (Malawi), na KANU nchini Kenya, kuhamwa na wanasiasa na wanachama wao pia wakikimbilia kujiunga na vyama vilivyoshinda chaguzi. Na hatimaye, vyama hivyo aidha kufa kabisa, au kuendelea kubakia ulingoni mwa siasa vikiwa taabani.
Naamini, mfumo huu wa uteuzi wa watendaji wakuu serikalini na taasisi zake, tukiondokana nao, ili kuwa na utaratibu mwingine wa nafasi hizo wateuliwa wake kuwa chini ya mamlaka nyinginezo za umma kwa mujibu wa Katiba tarajiwa na sheria zitakazotungwa; vyama vya siasa vinaposhindwa kwenye uchaguzi, naamini vitaendelea kubaki hai vikiwa na mategemeo ya kurudi madarakani tena.
Kuna sababu nyingine mbili zaidi muhimu kuhusu ulazima wa kukibadili kifungu hiki. Moja ikiwa ni kumpunguzia Rais mzigo mkubwa wa majukumu yake. Na pili kumwondolea wingi wa lawama kila baadhi ya watendaji aliowateua wanapovurunda.
Haya ni maoni yangu. Wataalamu wa masuala ya Katiba na Sheria, na pia wanasiasa na wanahistoria wabobezi, wanaweza kunisahihisha, kuyaweka vizuri zaidi au kutokukubaliana nami.
[14:05, 25/05/2023] T: Kifungu cha 73, hasa kifungu cha pili, kinachohusu uteuzi wa watendaji wakuu serikalini na taasisi za umma. Ni wazi kwamba una wasiwasi kuhusu madaraka makubwa yanayotolewa kwa Rais katika kuteua watendaji hao. Wewe unaamini kuwa Kifungu hiki kinatoa fursa kwa chama kilichopo madarakani kujiimarisha na kubakia madarakani kwa kuteua watendaji wanaowafaa. Aidha, unataja kuwa hali hiyo inaweza kusababisha wanasiasa kuhama kutoka chama kilichoshindwa kwenda chama kilichoshinda, na hivyo kusababisha vyama kukosa uimara na kudhoofisha utawala bora. Unaona kuwa ni muhimu kubadili Kifungu hiki ili kupunguza mzigo mkubwa wa majukumu kwa Rais na pia kumwondolea lawama wakati watendaji wanaoteuliwa wanapofanya makosa. Ni muhimu kutambua kuwa maoni yako yanategemea mtazamo wako binafsi na uzoefu wako. Kuna wataalamu mbalimbali wa masuala ya katiba, sheria, siasa, na historia ambao wanaweza kuwa na maoni tofauti kuhusu suala hili. Tunawakaribisha… Kwa kawaida, mchakato wa kubadili kifungu chochote cha katiba ni jambo la kisiasa na linahitaji mjadala mpana na makubaliano ya pande mbalimbali. . Ni vyema pia kutafuta utafiti na mawazo ya wataalamu wa masuala ya katiba na sheria ili kupata ufahamu zaidi juu ya mifumo mbalimbali ya uteuzi wa watendaji wakuu na athari zake kwa utawala bora.
[14:19, 25/05/2023] T: Kama mwananchi, wa kawaida jukumu langu muhimu katika kuhakikisha utawala bora na mifumo ya demokrasia inafanya kazi vizuri. Hapa kuna baadhi ya majukumu muhimu ambayo naona yanatuhusu kwa sasa Kuelimika: kujifunza kuhusu Katiba, sheria, na taratibu za nchi yangu. kufahamu haki na wajibu wangu kama raia na uelewe jinsi mifumo ya serikali na uongozi inavyofanya kazi. hata kama si dhambi kushirikiana na vyama vya siasa na wanaharakati: kujiunga na vyama vya siasa au makundi ya wanaharakati ambao wanapigania utawala bora na mageuzi ya kweli ya katiba. Kwa kushiriki katika mijadala na shughuli za kisiasa, unaweza kusaidia kushinikiza mabadiliko yanayolenga kuboresha mifumo ya uteuzi wa watendaji wakuu. Kushiriki katika mchakato wa katiba: natamani kila mara kushiriki katika mijadala na mchakato wa kutunga na kurekebisha katiba ya nchi yetu. kutoa maoni yangu na shirikisha mawazo yangu kuhusu uteuzi wa watendaji wakuu na masuala mengine yanayohusu utawala bora. Nimesoma kila neno mzee wangu @M nikatambua bado tunasafari ndefu mno. ya kuyajuahaya. mambo…mjadala umeanza rasmi [16:08, 25/05/2023] S: RAIS NI TAASISI NA SIO MTU!
Hapo unasemaje mtaalamu? Madaraka ya Rais yapo kitaasisi zaidi na sio mtu! [16:18, 25/05/2023] Pasta Martin: Hizo ni political jargons tu hazina maana yoyote!
Hebu weka taasisi ya urais halafu tusiwe na rais halafu tuone kama taasisi itaendesha the executive branch.
Urais ni mtu kwanza. Hiyo mnayoita taasisi ni “ways and means” tu za kutekeleza kazi ya urais.
Simplicity and transparency breeds trust. [17:12, 25/05/2023] P: Natamani tulichambue hili kiundani zaidi… tunaposema rais ni taasisi tunamaanisha nini? Na je tukija kwenye maamuzi anae amua ni rais “mtu” au ni rais “taasisi”?
[17:26, 25/05/2023] P: Zipo nchi ambazo wanaweza kutumia msemo wa “Rais ni Taasisi” na kweli kwa vitendo iko hivyo.Sisi kuna vitu bado ni nadharia zaidi kuliko uhalisia.
Hatuna mifumo halali, imara, na ya wazi inayokubalika kisheria na kuaminiwa na raia inayoweza kufanya kazi effectively with less human intevention na ikaleta matokeo tarajiwa.
Bado hatujafika huko, hata kama Katiba tunayotumia inaonekana kusema hivyo.
Sisi Urais bado ni mtu zaidi kuliko taasisi. Japo ni kweli Rais anapovurunda itasemwa urais ni taasisi ili kuficha udhaifu wake, hata kama ndiye anayefanya maamuzo karibia yote ya katika ofisi anayotumikia.
[19:10, 25/05/2023] T: Kwa kweli, kauli “Rais ni taasisi na sio mtu” inalenga kuelezea kwamba madaraka na mamlaka ya urais yapo zaidi katika mfumo na taasisi ya urais, badala ya kuzingatia mtu binafsi anayeshikilia nafasi hiyo. Katika demokrasia nyingi, ikiwa ni pamoja na mfumo wa serikali ya urais, rais ni kiongozi mkuu wa nchi na mkuu wa serikali. Hata hivyo, ni muhimu kutambua kwamba madaraka na mamlaka ya rais yanatokana na katiba, sheria, na mfumo wa serikali uliopo, badala ya kuwa na misingi ya kibinafsi ya mtu anayeshikilia nafasi hiyo. Rais ni mwendelezo wa taasisi ya urais, na madaraka yake hupitishwa kutoka kwa rais anayemaliza muda wake kwenda kwa rais mpya anayechaguliwa au kuteuliwa. Hii inahakikisha utulivu na mwendelezo wa uongozi katika nchi. Kwa hiyo, madaraka ya rais hayategemei sana utu au matakwa ya mtu binafsi, bali yanategemea katiba na taratibu za kikatiba zilizowekwa. Kwa mfano, katiba inaweza kutoa mamlaka ya rais kuteua maafisa wa serikali, kusimamia jeshi, kuwa mkuu wa sheria, kutunga sera za umma, na kufanya maamuzi mengine muhimu kwa niaba ya nchi. Wakati mwingine, kauli hii hutumiwa pia kusisitiza kwamba madaraka ya rais yanapaswa kufuata misingi ya utawala bora, uwajibikaji, na uhuru wa taasisi zingine za serikali. Rais anapaswa kufanya kazi kwa mujibu wa katiba na sheria, na sio kwa maslahi yake binafsi au ya kikundi fulani. Kwa hivyo, ni muhimu kuheshimu taasisi ya urais na kuhakikisha kuwa madaraka ya rais yanatumika kwa faida ya umma na kwa kuzingatia misingi ya demokrasia na utawala bora. SIJUI NIMEELEWEKAAAAAAA
[19:33, 25/05/2023] T: Ni kweli kwamba rais ni taasisi na sio mtu binafsi. Neno “rais” linarejelea nafasi au cheo cha uongozi katika serikali au taasisi nyingine. Madaraka ya rais hutokana na muundo wa taasisi na mfumo wa serikali uliowekwa na katiba au sheria za nchi husika. Rais ni kiongozi wa nchi ambaye amepewa jukumu la kuongoza serikali na kuwakilisha taifa. Katika nchi nyingi, madaraka ya rais yamehifadhiwa katika katiba na sheria za nchi. Rais anashikilia madaraka ya kisheria na kiutendaji yanayomruhusu kutekeleza majukumu yake kwa niaba ya wananchi na taasisi za serikali. Madaraka ya rais hutofautiana kutoka nchi moja hadi nyingine, lakini kwa ujumla yanajumuisha mambo kama vile: 1. Uteuzi na uongozi wa baraza la mawaziri: Rais anateua mawaziri na viongozi wengine wa serikali na anawajibika kwa utendaji wao. Hii inamruhusu rais kuongoza na kusimamia shughuli za serikali. 2. Utawala wa sheria: Rais anaweza kuwa na madaraka ya kutekeleza sheria na kusimamia mfumo wa haki. Hii inaweza kujumuisha uteuzi wa majaji na uamuzi juu ya msamaha wa adhabu. 3. Sera na diplomasia: Rais anawakilisha nchi yake katika uhusiano wa kimataifa na ana jukumu la kuweka sera za nchi katika maeneo kama biashara, usalama, na diplomasia. 4. Amri za kijeshi: Rais anaweza kuwa mkuu wa majeshi na kuwa na mamlaka ya kutoa amri kwa jeshi la taifa. Hii inajumuisha kufanya maamuzi kuhusu usalama wa kitaifa na kushughulikia migogoro ya kijeshi. 5. Ushauri na mwongozo: Rais anaweza kuwa na jukumu la kutoa mwongozo na ushauri kwa serikali na taasisi zingine za umma. Hii inaweza kujumuisha kushiriki katika mikutano ya sera na kuweka ajenda za kitaifa. Ni muhimu kuelewa kuwa madaraka ya rais yanategemea taasisi na siyo tu mtu binafsi. Ingawa rais anashikilia nafasi hiyo kwa muda uliowekwa, taasisi ya urais huendelea kuwepo na kazi ya rais inaweza kubadilika kulingana na sheria na taratibu zilizowekwa. Kwa hivyo, kimsingi, nafasi ya rais ni taasisi inayosimamia mamlaka na majukumu yaliyowekwa kwa mujibu wa sheria na mfumo wa serikali, na sio kikomo cha mamlaka yaliyotumiwa na mtu mmoja.
Wadau watanisahihisha …. [20:21, 25/05/2023] K: Hii hoja inanirejesha kwenye andiko langu Mwanzo kabisa wa mjadala kwamba Tanzania kwa asilimia 90 tuna Kanuni, miongozo, taratibu na Sheria nzuri…ILA sasa tatizo letu ni WATU (kiwango cha UTU) ujazo wa itu ndani ya wale wanaopewa madaraka, nafasi au ajira kwenye kusimamia, kuamua na kuelekeza ni kidogo sana!!!so , uraishauna shida shida ni aina ya mtu anayekaa hapo
