Mdau aliuliza kwenye mjadala..Hivi hiyo Katiba isiyoandikwa inafanyaje kazi wakati haipo documented? How can it be referred? Ina maana wananchi na viongozi wao wanakuwa wameikariri kichwani? Naomba elimu tafadhali.

[00:11, 01/12/2023] Ko: KATIBA ni sheria au kanuni zinazoainisha jinsi ambavyo nchi, chama, au shirika vitakavyoendesha shuguli zao. 
KWA UPANDE WA WANANCHI, katiba ni sheria mama inayoainisha misingi mikuu ya kisiasa na kuonyesha madaraka na majukumu ya serikali. 
Katiba za nchi pia huainisha haki za msingi za wananchi. 
Kuna aina kuu mbili za Katiba 
(a) Katiba isiyo ya maandishi (ya kimapokeo)
(b) Katiba ya maandishi.

Katiba ni Sheria au Kanuni za Kuongoza: Katiba ni mkusanyo wa sheria au kanuni zinazoelezea jinsi nchi, chama, au shirika linavyopaswa kuendesha shughuli zake. Kwa upande wa wananchi, katiba ni sheria mama inayoweka misingi mikuu ya kisiasa na kuonyesha madaraka na majukumu ya serikali. Katiba pia ina jukumu la kutoa mwongozo kuhusu jinsi mamlaka zitakavyotumika na jinsi vyombo vya serikali vitakavyoshirikiana.

Misingi Mikuu ya Kisiasa: Katiba inajumuisha misingi mikuu ya kisiasa inayounda mfumo wa serikali, kuelezea jinsi madaraka yanavyogawanywa, na kuainisha njia za kushirikiana kati ya serikali na wananchi. Inaweza kujumuisha maelezo ya mfumo wa utawala (demokrasia, mfalme, nk), uhuru wa mamlaka, na misingi mingine ya kisiasa inayounda msingi wa utawala wa nchi.

Madaraka na Majukumu ya Serikali: Katiba inaainisha madaraka na majukumu ya serikali, ikielezea ni nini serikali inaweza kufanya na nini haipaswi kufanya. Hii inaweza kujumuisha mamlaka ya bunge, utendaji wa serikali, na mamlaka ya mahakama.

Haki za Msingi za Wananchi: Katiba inatoa mfumo wa ulinzi wa haki za msingi za wananchi. Haki hizi zinaweza kujumuisha uhuru wa kujieleza, haki za kisheria, haki za kijamii, na haki za kiuchumi. Katiba inalenga kuhakikisha kuwa wananchi wanathaminiwa na kulindwa kwa njia inayolingana na kanuni za haki na usawa.

Aina za Katiba:

1. Katiba Isiyo ya Maandishi (ya Kimapokeo):
   • Hii ni aina ya katiba inayotokana na mila na desturi. Sheria hizi zinaendeshwa na vitendo vilivyozoeleka na kuthaminiwa katika jamii fulani. Katiba hii inaweza kuwa na sheria zisizoandikwa ambazo ni za asili na zinatambulika.
2. Katiba ya Maandishi:
   • Hii ni aina ya katiba ambayo imeandikwa na kudokumentiwa. Mara nyingi, nchi zina katiba ya maandishi ambayo inaweza kufanyiwa marekebisho kulingana na mchakato wa kisheria. Katiba hii inaweza kuwa na ibara, vifungu, na vipengele vinavyoelezea kanuni na taratibu za kisiasa.

Katiba ni msingi wa utawala wa kisheria na inacheza jukumu kubwa katika kuhakikisha utawala bora na ulinzi wa haki za wananchi. Iliyopangwa vizuri, inaunda mfumo wa kisiasa unaohakikisha uwajibikaji na usawa katika jamii.

[00:15, 01/12/2023] +255 677 048 0: Hivi hiyo Katiba isiyoandikwa inafanyaje kazi wakati haipo documented? How can it be referred? Ina maana wananchi na viongozi wao wanakuwa wameikariri kichwani? Naomba elimu tafadhali.

[00:16, 01/12/2023] Kopwe: Katiba Mpya mwaka 1977
Katiba mama ilipatikana kwa udhamini wa baba wa Taifa ikiwa ni katiba ya kwanza kuanza kutumika kwa nchi yetu.
[00:23, 01/12/2023] K: Mabadiliko ya Katiba mwaka 1980
Sheria ya kubadilisha baathi ya masharti ya Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, ya mwaka 1977, kwa madhumuni ya kubadilisha idadi ya Wabunge wanaowakilisha wilaya za uchaguzi ili idadi mpya ya Wabunge iwe sawa na idadi mpya ya wilaya za uchaguzi
[00:24, 01/12/2023] K: Mabadiliko ya Katiba mwaka 1982
Kufanya mabadiliko katika Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kwa madhumuni ya kuweka utaratibu upya wa uteuzi wa Wakuu wa Mikoa
[00:26, 01/12/2023] K: Mabadiliko ya Katiba mwaka 1990
Sheria ya kufanya mabadiliko katika Katiba ya Muungano wa Tanzania ili kuweka masharti mapya ya uteuzi wa mgombea pekee katika uchaguzi wa Rais wa Zanzibar
[00:28, 01/12/2023] Ko: Mabadiliko ya Katiba mwaka 1992
Sheria ya kufanya mabadiliko katika Katiba ya Muungano wa Tanzania ili kuweka masharti mapya ya uteuzi wa mgombea pekee katika uchaguzi wa Rais wa Zanzibar
[00:30, 01/12/2023] K: Mabadiliko ya Katiba mwaka 1995
Sheria ya kufanya mabadiliko katika katiba Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ili kufafanua masharti yahusuyo viongozi wakuu nchini, kuweka misingi ya maadili katika Utumishi wa Umma na mambo mengine yanayohusiana na hayo.
[00:31, 01/12/2023] K: Mabadiliko ya Katiba mwaka 2000
Sheria ya kufanya mabadiliko katika Katiba ya Jamhuri ya Muungani ili kurekebisha mambo kadhaa kutokana na maoni ya wananchi.
[00:32, 01/12/2023] Ko: Mabadiliko ya Katiba mwaka 2005
Sheria ya mabadiliko ya Kumi na Nne katika Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
[00:35, 01/12/2023] Ko: Tunakumbushana kuwa upo ushahidi wa kina kuwa yanapotokea mabadiliko katika Katiba lazima Sheria ya kufanya hivyo itungwe rasmi na kwa ajili hiyo na TORs.
Hili ni jambo nyeti na lenye sana wananchi….

[09:03, 01/12/2023] Gi: Katiba isiyoandikwa inafanyaje kazi inategemea sana mila na desturi za jamii husika. Katika jamii nyingi, kuna taratibu na kanuni ambazo zimekuwa zikitumika kwa muda mrefu na zimekuwa zikifuatwa na wananchi na viongozi wao bila kuandikwa kwenye karatasi. Hii inamaanisha kuwa wananchi na viongozi wao wameikariri kichwani au wameifahamu kwa njia nyingine.
Marejeo ya katiba isiyoandikwa yanaweza kufanyika kupitia mazungumzo na mashauriano ya kimila, ambapo viongozi wa jadi au wazee wa jamii wanaweza kutoa mwongozo kuhusu taratibu na kanuni zinazohusiana na masuala mbalimbali. Pia, katiba isiyoandikwa inaweza kufanyiwa marekebisho au kurekebishwa kupitia mchakato wa kidemokrasia ambao unahusisha ushiriki wa wananchi na viongozi wao.
Hata hivyo, ni muhimu kutambua kuwa katiba isiyoandikwa inaweza kuwa na changamoto za kutokuwa na uhakika na kutokuwa na usawa katika utekelezaji wake. Kwa hiyo, ni muhimu kwa jamii husika kufikiria njia za kuandika taratibu na kanuni zao ili kuweza kuwa na nyaraka rasmi ambazo zinaweza kutumika kama marejeo na miongozo katika maamuzi mbalimbali.
[09:05, 01/12/2023] +255 677 048: 🙏🏽🙏🏽🙏🏽
[10:05, 01/12/2023] Tan: Inavyoonekana, kauli hiyo inaweza kumaanisha kutokuwepo kwa katiba iliyowekwa kwa maandishi katika muundo rasmi, lakini bado kuna taratibu, kanuni, au mila na desturi ambazo zinaongoza utawala na uendeshaji wa mambo nchini Tanzania. Hii inaweza kuwa ni mfumo wa kujitawala au utamaduni wa kikabila unaosimamia sheria na kanuni.
Ingawa inaweza kuonekana kuwa nadra, kuna mifano katika nchi mbalimbali ambapo kanuni na taratibu za kikabila zimechukua nafasi ya rasmi ya katiba iliyoandikwa. Hii inaweza kujumuisha mila na desturi zinazokubaliwa na jamii kama msingi wa utawala na uendeshaji wa mambo.
Ni muhimu kuelewa kuwa, hata kama hakuna katiba iliyoandikwa, mifumo hii inaweza kufanya kazi kwa misingi ya makubaliano ya kimila, utaratibu wa kijamii, na desturi za kikabila. Wananchi na viongozi wanaweza kuongozwa na maadili na kanuni zilizopo katika jamii yao, na mgogoro au ukiukwaji wa taratibu unaweza kushughulikiwa kulingana na utaratibu wa kijamii uliopo.
Hata hivyo, inaweza kuwa changamoto kwa wananchi na wadau wa kisiasa kurejea na kurejelea taratibu hizo kwa usahihi wakati wa kutatua masuala au migogoro. Kwa kuwa hakuna nyaraka iliyokita kisheria na kikatiba, kutegemea kumbukumbu za kimila kunaweza kusababisha tafsiri tofauti na hata migogoro ya tafsiri.
Ni muhimu kusisitiza kuwa elimu zaidi na muktadha wa kisiasa wa Tanzania vinaweza kutoa ufahamu bora juu ya jinsi mifumo isiyoandikwa inavyofanya kazi na jinsi inavyotumika katika muktadha ndani ya nchi

[10:12, 01/12/2023] Tan: Nyongeza-Inapowezekana kwamba “Katiba isiyoandikwa” inaweza kutaja taratibu, mila, na kanuni ambazo, ingawa hazijaandikwa kwenye nyaraka rasmi, zinafuatwa na jamii fulani. Katika muktadha wa Tanzania au nchi nyingine, hii inaweza kumaanisha kwamba kuna desturi au kanuni zinazoheshimiwa na kufuatwa na watu bila kuwa na nyaraka rasmi ya katiba.
Kuna mifano inayoweza kuelezea jinsi hii inavyoweza kufanya kazi:
1. Desturi na Mila:
• Katika jamii nyingi, kuna mila na desturi ambazo zinaongoza tabia na mahusiano ya kijamii. Ingawa hazijaandikwa kwenye katiba rasmi, watu wanaweza kuzifuata kulingana na utamaduni wao.
2. Kanuni za Kidini:
• Mara nyingine, jamii inaweza kuongozwa na kanuni za kidini zisizoandikwa. Watu wanaweza kufuata maadili na miongozo ya kidini kama sehemu ya maisha yao ya kila siku.
3. Sheria za Asili:
• Baadhi ya jamii zinaweza kuwa na sheria za asili ambazo hazijaandikwa lakini zina heshima kubwa. Watu wanaweza kuzingatia kanuni hizi kwa msingi wa kizazi hadi kizazi.
Hata hivyo, ni muhimu kutambua kwamba, kwa kawaida, nchi nyingi zina katiba iliyoandikwa kwa lengo la kutoa miongozo ya kisheria na kisiasa. Katiba hii ni nyaraka rasmi inayoelezea haki na wajibu wa wananchi, mfumo wa serikali, na mifumo mingine muhimu. Kwa hiyo, inawezekana kwamba maneno haya yanaweza kutumika kumaanisha vitu tofauti katika muktadha wa mazungumzo.

KIMSINGI

Historia ya Mabadiliko ya Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania:

1. Katiba Mpya mwaka 1977:
   • Katiba hii ilipatikana kwa udhamini wa baba wa Taifa na ilikuwa katiba ya kwanza kutumika nchini Tanzania. Ilileta mfumo wa utawala wa chama kimoja na kuainisha misingi mikuu ya kisiasa na utendaji wa serikali.
2. Mabadiliko ya Katiba mwaka 1980:
   • Sheria ya kubadilisha baadhi ya masharti ya Katiba ya 1977 ililenga kubadilisha idadi ya wabunge wanaowakilisha wilaya za uchaguzi ili kuendana na idadi mpya ya wilaya za uchaguzi.
3. Mabadiliko ya Katiba mwaka 1982:
   • Mabadiliko haya yalilenga kuweka utaratibu upya wa uteuzi wa Wakuu wa Mikoa. Huenda mabadiliko haya yalikuwa na lengo la kuboresha mfumo wa utawala na uwakilishi wa serikali za mikoa.
4. Mabadiliko ya Katiba mwaka 1990:
   • Sheria iliyolenga kufanya mabadiliko katika Katiba ya Muungano wa Tanzania ili kuweka masharti mapya ya uteuzi wa mgombea pekee katika uchaguzi wa Rais wa Zanzibar. Inaonyesha dhamira ya kurekebisha na kuboresha mchakato wa uchaguzi.
5. Mabadiliko ya Katiba mwaka 1992:
   • Sheria nyingine ya mabadiliko iliendelea kushughulikia masharti ya uteuzi wa mgombea pekee katika uchaguzi wa Rais wa Zanzibar, ikionyesha umuhimu wa kuendelea kurekebisha mifumo ya kisiasa.
6. Mabadiliko ya Katiba mwaka 1995:
   • Sheria hii iliainisha masharti yanayohusiana na viongozi wakuu nchini na kuleta misingi ya maadili katika utumishi wa umma. Inaonyesha nia ya kudumisha uwajibikaji na maadili katika utendaji wa viongozi.
7. Mabadiliko ya Katiba mwaka 2000:
   • Sheria hii ililenga kurekebisha mambo kadhaa kulingana na maoni ya wananchi, ikionesha mchakato wa demokrasia na ushirikishwaji wa wananchi katika mabadiliko ya katiba.
8. Mabadiliko ya Katiba mwaka 2005:
   • Sheria hii iliainisha mabadiliko ya kumi na nne katika Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania. Hata kama hakuna maelezo ya moja kwa moja, mabadiliko haya yanaweza kuwa yalilenga kuboresha na kurekebisha vipengele mbalimbali vya katiba.

Hitimisho: Mfululizo wa mabadiliko katika Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania unaonyesha dhamira ya kuboresha na kurekebisha mifumo ya kisiasa na utawala kulingana na matakwa ya wananchi na mahitaji ya wakati. Hii inaonyesha umuhimu wa mchakato wa kidemokrasia na ushirikishwaji wa wananchi katika maendeleo ya katiba. Sheria zilizotungwa zinaonyesha njia rasmi za kufanya mabadiliko haya, na ni muhimu kwa wananchi kuelewa na kushiriki katika mchakato huu muhimu wa kisiasa.